علی لاریجانی
علی اردشیر لاریجانی (زاده ۱۳ خرداد ۱۳۳۶) سیاست‌مدار اعتدال‌گرای ایرانی است. وی از ۱۶ خرداد ۱۳۸۷ تاکنون، رئیس مجلس شورای اسلامی به نمایندگی از حوزه انتخابیه قم است. در انتخابات دوره دهم مجلس شورای اسلامی که در هفتم اسفند ماه سال ۹۴ برگزار شد، او بعنوان نفر دوم مجدداً از حوزه انتخابیه شهر قم به مجلس شورای اسلامی راه پیدا کرد. وی همچنین رئیس سازمان صدا و سیما و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و دبیر شورای عالی امنیت ملی کشور بوده‌است.
زندگی‌نامه و فعالیت‌های ابتدایی
علی لاریجانی در هفت‌سالگی
خانواده لاریجانی
علی لاریجانی اهل لاریجان آمل، در سال ۱۳۳۶ در شهر نجف متولد شد. وی فرزند روحانی میرزا هاشم آملی، نوهٔ دختریِ سیّدمحسن نبوی اشرفی و داماد مرتضی مطهری است. پدر و خانواده وی اهل مازندران (لاریجان آمل) هستند که پدرش مدتی برای تحصیل به نجف رفته بود و وی نیز در آن جا به دنیا آمد.
خانواده
محمد جواد، صادق، باقر و فاضل برادران او و خواهر ایشان همسر مصطفی محقق داماد هستند. احمد توکلی نماینده سابق مجلس پسرِ دخترخالهٔ لاریجانی است. علی لاریجانی در سن ۲۰ سالگی با فریده دختر ۱۵ ساله مرتضی مطهری ازدواج کرد. وی چهار فرزند، دو دختر با نام‌های فاطمه و سارا و دو پسر با نام‌های مرتضی و محمدرضا دارد.
تحصیلات
لاریجانی تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در شهر قم انجام داد و سپس در سال ۱۳۵۸ در رشتهٔ علوم کامپیوتر در مقطع کارشناسی از دانشگاه صنعتی شریف فارغ‌التحصیل شد و به پیشنهاد و توصیهٔ مرتضی مطهری تغییر رشته داد و کارشناسی ارشد و دکترای خود را در رشتهٔ فلسفه از دانشگاه تهران اخذ کرد. علی لاریجانی در زمینه‌های مختلف دارای تالیفات علمی است که از جمله آن سه کتاب در زمینه فلسفه کانت و ۱۵ مقاله پژوهشی در موضوعات مختلف علمی است. وی پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ به سازمان صدا و سیما رفت و به‌عنوان مدیرکل برون مرزی و دفتر مرکزی خبر سازمان صدا وسیما مشغول به کار شد.
۱۳۶۰ تا ۱۳۷۰
در سال‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۶۱ به عنوان رئیس واحد مرکزی خبر سازمان صدا و سیما منصوب شد. لاریجانی در فاصله سال‌های ۱۳۶۱ تا ۱۳۷۰ سمت‌هایی چون معاونت وزارت کار و امور اجتماعی، معاون وزارت پست و تلگراف و تلفن، معاونت وزارت سپاه و جانشین ستاد کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به عهده گرفت.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
در سال ۱۳۷۰ به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی انتخاب شد و تا سال ۱۳۷۲ در این وزارتخانه ماند. سپس در سال ۱۳۷۳ با حکم آیت الله سید علی خامنه‌ای، به عنوان رئیس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران منصوب شد و تا سال ۱۳۸۳ به مدت ۱۰ سال مدیریت این سازمان را به عهده داشت.
لاریجانی که به‌عنوان نماینده رهبری در شورای عالی امنیت ملی مشغول فعالیت بوده‌است، از سال ۱۳۸۴ و با آغاز به کار دولت نهم، دبیر شورای عالی امنیت ملی شد اما در ۲۸ مهر ماه سال ۱۳۸۶ از این سمت استعفا داد.
سوابق سیاسی
اولین سمت‌های اجرایی
اولین سمت اجرایی، مدیریت کل برون مرزی و واحد مرکزی خبر صدا و سیما بود. بین سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۷۰، وی معاون وزارتخانه‌های کار و امور اجتماعی و پست و تلگراف و تلفن (وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات فعلی) و همچنین سپاه را بر عهده گرفت و بعد از آن جانشین ستاد کل سپاه بود وی همچنین از بنیانگذاران پایگاه مقاومت بسیج مسجدالمهدی مرداویج اصفهان بود.
در سال ۱۳۷۰ و در زمان ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی و پس از استعفای سید محمد خاتمی از سمت وزارت ارشاد، لاریجانی در این سمت قرار گرفت و تا بهمن ۱۳۷۲ به‌عنوان وزیر در این وزارتخانه حضور داشت. در سال ۱۳۷۳ وی با حکم آیت الله سید علی خامنه‌ای ، ریاست سازمان صدا و سیما را برعهده گرفت.
ریاست صدا و سیما
وی ده سال ریاست سازمان صدا و سیما را بعهده داشت و در این مدت تغییرات بارزی در این سازمان به‌وجود آورد. در طی این دوران تعداد شبکه‌های تلویزیونی این سازمان از سه شبکه به ۷ شبکه رسید. در پایان دوران ریاست او بر این سازمان، ۷ شبکهٔ تلویزیونی، ۸ شبکهٔ رادیویی ملّی و سراسری، ۳۰ شبکهٔ رادیویی استانی، ۴ شبکهٔ تلویزیونی استانی، و هفت شبکهٔ جهانی توسط صدا و سیما اداره می‌شد. علاوه بر این شبکه‌ها، روزنامهٔ جام جم و شرکت تولید فیلم سیما فیلم هم در دوران مدیریت وی توسط سازمان صدا و سیما تأسیس شدند. با وجود آنکه رئیس سازمان صدا و سیمای ایران به عنوان یکی از اعضای هیئت دولت فعالیت می‌کند، سید محمد خاتمی، رئیس‌جمهور ایران در دولت‌های هفتم و هشتم، از ورود علی لاریجانی به جلسات هیئت دولت، ممانعت به عمل آورد.
ایجاد شبکه و سریال
در زمان فعالیت لاریجانی در صدا و سیما شبکه‌های استانی از جمله شبکه رادیوئی و تلویزیونی استانی قم، رادیو معارف، شبکه قرآن، العالم، الکوثر، شبکه خبر، شبکه‌های جهانی جام جم ساخته شد و سریال‌هایی نظیر ولایت عشق، تنهاترین سردار، مردان آنجلس، مریم مقدس، روشنتر از خاموشی، شیخ بهائی، کیف انگلیسی، شب دهم، در چشم باد و سریال به یاد ماندنی خانه سبز ساخته شد و همچنین همایش چهره‌های ماندگار، تأسیس روزنامه جام جم، توسعه فعالیت‌های چند رسانه‌ای شخصیت بخشی و گسترش مراکز صدا وسیما در استانها در زمان وی ایجاد شد و رخ داد.
منتقدان
منتقدان عملکرد لاریجانی در صدا و سیما معتقدند که دولت خاتمی و مجلس ششم در تمام دوران خود نه تنها از رسانه ملی محروم بودند بلکه آنرا در مقابل خود می‌دیدند.
عبدالله رمضان زاده سخنگوی دولت خاتمی می‌گوید: «روزی آقای محمود احمدی‌نژاد که شهردار تهران بودند پل عابر پیاده برقی میدان هفت تیر را افتتاح کردند که حدود ۴۰ میلیون تومان در یک مدت زمان طولانی صورت گرفت که البته همین هم نیازمند انجام تحقیق و تفحص است و همان روز آقای دکتر عارف کارخانه توربین سازی نیروگاه‌های ما را در کرج با هزینه‌ای بالغ بر ۲۰۰ میلیارد تومان افتتاح کردند و ایران به جمع ۱۰ کشور صاحب این فناوری پیوست؛ ولی صدا و سیما از پل عابر پیاده ۴۰ میلیون تومانی شهردار احمدی‌نژاد ۱۵ دقیقه در ۵ بخش خبری پخش کرد و پروژه ۲۰۰ میلیارد تومانی را که معاون اول رئیس‌جمهوری افتتاح کرد در ۴۵ ثانیه و در ۴ بخش خبری پوشش داد… از این مصادیق بسیار است و به‌طور مثال در عسلویه ۲۰۰ میلیارد دلار هزینه شد که تمام آن در دولت آقای خاتمی اتفاق افتاد ولی چه کسی از آن اطلاع دارد.»
برنامه هویت
در سال ۱۳۷۵ برنامه هویت از شبکه ۱ سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد و در آن بسیاری از اندیشمندان مورد افتراء قرار گرفتند و اعترافات تلویزیونی بسیاری از آنان در این برنامه پخش گردید. علی لاریجانی در پاسخ به انتقادات مطرح شده از این برنامه گفت: «اولاً بحثی که ما در این مجموعه مطرح کردیم بر اساس توهین و تهدید نیست. ثانیاً بسیار از شخصیت‌های مطرح شده افراد مذهبی و اندیشمند نیستند هرچند ممکن است به آن تظاهر کنند. ثالثاً در مورد اینکه می‌گویند چرا به این افراد مجال صحبت داده نمی‌شود باید گفت مگر اینها تاکنون مجال صحبت نداشتند… یعنی این حضرات فکر می‌کنند ما اطلاع نداریم که از کدام سفارتخانه پول می‌گیرند که این مطالب را بنویسند».
تحقیق و تفحص مجلس ششم
نمایندگان مجلس ششم که اکثریت آن را اصلاح طلبان تشکیل می‌دادند خواستار تحقیق و تفحص از صدا و سیما شدند اما شورای نگهبان با این تفسیر که رهبر فوق همه قواست مانع از تحقیق و تفحص مجلس گردید. با اصرار نمایندگان، علی خامنه‌ای نهایتاً تحقیق و تفحص را پذیرفت و مجلس توانست تنها در سه موضوع شامل: میزان و نحوه هزینه کردن درامدهای آگهی‌ها، خریدهای خارج از کشور و اهدای هدایا تحقیق کند. گرچه به گفته نمایندگان طرح تحقیق با کارشکنی‌های متعدد سازمان مواجه گردید و بیش از یکسال بطول انجامید، صداو سیما و قوه قضائیه نمایندگان را تهدید به محاکمه کرده و پرونده تخلفات صداو سیما در مجلس هفتم بدون پیگیری بسته شد.
گزارش تحقیق و تفحص مجلس تنها از ۵ حساب بانکی صدا و سیما (از مجموع ۲۰۰ حساب بانکی) حاکی از تخلفات مالی به ارزش ۵۲۵۰ میلیارد ریال در این سازمان بود. لاریجانی تحقیق و تفحص نمایندگان را به تمسخر گرفته و آنرا «کشکی» خواند.
محمد خاتمی رئیس‌جمهور و اکبر اعلمی رئیس هیئت نظارت بر صداو سیما در بیانیه‌های جداگانه‌ای به این اقدام لاریجانی اعتراض کردند.
نمایندگان در بیانیه‌ای که در آخرین روزهای عمر مجلس ششم منتشر گردید خواستار پیگیری و رسیدگی به گزارش تحقیق و تفحص توسط یک قاضی «خداترس، عادل و بی‌طرف» شدند. قوه قضائیه هیچگاه به این گزارش رسیدگی نکرد و مجلس اصولگرای هفتم نیز علاقه‌ای به پیگیری آن نداشت.
از ۱۳۸۴ تا به حال
نامزدی انتخابات ریاست جمهوری
او در انتخابات سال ۱۳۸۴ برای نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران شرکت کرد. او در این انتخابات شکست خورد و در بین هفت کاندیدا در رتبه ششم قرار گرفت.
ولادیمیر پوتین و علی لاریجانی
شورای عالی امنیت ملی
لاریجانی که پس از پایان دوران ریاستش در صدا و سیما، همچنان عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و شورای عالی انقلاب فرهنگی بود، در ۵ خرداد ۱۳۸۳ با حکم آیت الله سید علی خامنه ای به‌عنوان نمایندهٔ رهبر در شورای عالی امنیت ملی منصوب شد. سپس در ۲۴ مرداد ۱۳۸۴، به‌عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد. اما در سال ۱۳۸۶ پس از چندین بار درخواست او برای استعفا از ریاست شورای عالی امنیت ملی، در روز ۲۸ مهر ۱۳۸۶ درخواست استعفای او پذیرفته شد و مسؤولیت ۲۶ ماههٔ او در این پست پایان یافت.[۳۰] در آن زمان که محمود احمدی‌نژاد پرونده هسته‌ای ایران را در شورای امنیت سازمان ملل پایان یافته دانسته بود، علی لاریجانی در میان راه مذاکرات خود با خاویر سولانا قرار داشت. ماجرای استعفای او پس از دیدار ولادمیر پوتین از ایران و دیدار او با علی خامنه‌ای رخ داد. برخی رسانه‌ها، فشار احمدی‌نژاد به برکناری لاریجانی را علت استعفای وی می‌دانند. فشاری که به دلیل ارتباط بدون هماهنگی لاریجانی با سولانا، بدون اطلاع احمدی‌نژاد، ایجاد شده بود.
گفته می‌شود آقای لاریجانی در دورانی که مسئولیت مذاکرات هسته‌ای ایران را به عهده داشت چندین بار تقاضا کرد از سمت خود کناره‌گیری کند. او چند سال بعد دربارهٔ استعفای خود گفت: «من حس می‌کردم یک نوع اختلاف جدی مدیریتی با آقای احمدی‌نژاد دارم. مسائل استراتژیک کشور با تانی و حساب شده پیش برود و احتیاج دارد همه بخش‌های مختلف همگرایی داشته باشد. کارهای لحظه‌ای نمی‌تواند صدق کند و برای کشور مشکلاتی ایجاد می‌کند.«
«تا یک مدتی تحمل بود و بحث می‌کردیم اما از یک زمانی به بعد من دیدم به هرحال ایشان رئیس‌جمهور است و حق دارد و لزومی ندارد که بنده مزاحم ایشان باشم.»
استعفای وی بازتاب گسترده در رسانه‌های جهان داشت.
ریاست مجلس
مجلس هشتم
علی لاریجانی پس از کسب نمایندگی مردم قم در مجلس شورای اسلامی، در چهارمین جلسه علنی مجلس هشتم با کسب اکثریت آرا برای یک سال به عنوان رئیس هشتمین دوره مجلس شورای اسلامی انتخاب شد. او که تنها نامزد ریاست مجلس بود موفق به کسب ۲۳۷ رأی از ۲۶۰ رأی مأخوذه شد. در این انتخابات از مجموع آرای ریخته شده به گلدان‌ها ۲۲ رای سفید بود. او پیش از این از سوی اصولگرایان، جناح اکثریت مجلس، برای نامزدی ریاست مجلس برگزیده شده بود. او توانسته بود رقیبش غلامعلی حداد عادل رئیس مجلس هفتم، را در انتخابات داخلی فراکسیون اصولگرایان مجلس با ۱۶۱ در مقابل ۵۰ رأی شکست دهد.
لاریجانی در ریاست خود در این دوره مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی در قم را تأسیس کرد. این مرکز نهادی پژوهشی وابسته به مجلس شورای اسلامی ایران است که با هدف تطبیق قوانین مصوب مجلس با دستورها و احکام شرع فعالیت می‌کند.
علی لاریجانی در منصب ریاست مجلس
مجلس نهم
علی لاریجانی به عنوان نماینده اول قم وارد مجلس نهم شد و توانست با کسب ۱۷۳ رای از مجموع ۲۷۵ به ریاست مجلس نهم برسد. در این دوران تنش بین او و دولت محمود احمدی‌نژاد بالا گرفت.
مجلس دهم
لاریجانی که به شکل مستقل با حمایت اصولگرایان میانه‌رو و اصلاح طلبان در انتخابات مجلس دهم از حوزه انتخابی قم شرکت کرد و با ریزش آراء نسبت به دوره نهم، پس از احمد امیرآبادی فراهانی به عنوان نفر دوم از قم به مجلس راه یافت. برخی معتقدند حمایت‌های ویژه او از دولت تدبیر و امید به ویژه در تصویب برجام و قرار گرفتن او در صدر لیست اصلاح طلبان سبب اصلی کاهش آرای او در این دوره از انتخابات مجلس بوده‌است.
لاریجانی پس از آغاز بکار مجلس دهم در رقابت با محمدرضا عارف و با کسب ۱۷۳ رای از مجموع ۲۸۱ رای به عنوان رئیس موقت مجلس دهم تعیین شد. عارف نیز ۱۰۳ رای به دست آورد.او همچنین در انتخابات هیئت رئیسه دایم مجلس دهم با کسب ۲۳۷ رای رئیس مجلس ماند.
اقدامات دوران ریاست
لاریجانی در زمان ریاست خود در مجلس تصویب طرحها و لوایح برای حمایت از کشاورزان، دامداران، قالیبافان، بیمه بیکاری، طرح هدفمند کردن یارانه‌ها، برنامه پنجم توسعه را در دستور کار قرار داد.
دیدگاه‌ها
به نوشتهٔ روزنامه دانشگاه صنعتی شریف، وی که ریاست سازمان صدا و سیما را برعهده داشت، در سال ۱۳۸۲ طی سخنانی در دانشگاه صنعتی شریف گفت: «ایرانیان قبل از اسلام مردمانی کم سواد بودند و خود نیز علاقه داشتند بی سواد بمانند.» به نوشتهٔ روزنامهٔ دانشگاه صنعتی شریف، وی همچنین تمامی پیشرفت‌های فرهنگی و علمی ایرانیان قبل از اسلام را دروغ خوانده و اندک فعالیت‌هایی نظیر تأسیس دانشگاه جندی شاپور را حاصل تلاش عده‌ای از مسیحیان دانست. با این حال او در مراسم اختتامیهٔ بیست و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سال ۱۳۸۸، در شرایطی که ریاست مجلس شورای اسلامی را بر عهده داشت با اشاره به فرهنگ غنی ایرانی و اسلامی، گفت: «کشور ما قبل و بعد از دوران اسلام دارای تمدنی فرهنگی و ارزشمند است.» او گفت: «از سنگ‌نوشته‌های قبل از اسلام برمی‌آید که ساختار سیاسی و اجتماعی ایران در آن زمان نیز مبتنی بر فرهنگ بود در ساختار قدرت نیز از فرهنگ به عنوان یک رکن نام می‌بردند.«
واکنش علی لاریجانی، پس از انتخابات ریاست جمهوری ایران ۱۳۸۸
پس از حمله به دانشگاه و خوابگاه دانشجویان که در اعتراض به نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۸۸) رخ داد، علی لاریجانی کمیته ویژه‌ای برای تحقیق پیرامون این حوادث تشکیل داد. پارلمان نیوز، به نقل از کوچک زاده که به فراکسیون طرفدار محمود احمدی‌نژاد وابسته است نوشت: «مسیر قانونی برای شکل‌گیری کمیته تحقیق طی نشده و البته نتایج تحقیق این کمیته هم به درد خود لاریجانی می‌خورد!». دویچه‌وله نوشته: «علی لاریجانی، در ماه‌های گذشته یکی از منتقدان مهم سیاستهای دولت احمدی‌نژاد بوده‌است. وی ابتدا به لایحه بودجه احمدی‌نژاد انتقاد کرد و طرح هدفمند کردن یارانه‌ها را از آن زدود، سپس نامه‌هایی در اعتراض به قانون‌شکنی‌های دولت به احمدی‌نژاد نوشت و سرانجام در آستانه انتخابات ریاست‌جمهور حاضر نشد از وی پشتیبانی کند. لاریجانی، پس از برگزاری انتخابات نیز، هنگامی که سرکوب معترضان آغاز شد، خواستار رسیدگی جدی به شکایات نامزدها و محترم شمردن آرای مردم شد.» دویچه‌وله در ادامه نوشته: «در این موضع‌گیری، لاریجانی در میان اصولگرایان تنها نبود، محمدباقر قالیباف، شهردار اصولگرای تهران نیز، اعلام کرد که باید به اعتراضات مردم رسیدگی کرد و مشکل با اعمال زور حل نمی‌شود.» با سخنرانیهایش در روزهای درگیری افراد زیادی سیاستهای او را ستودند و ایشان در مقام قانونی خود بین مردم نیز از وجه خوبی برخوردار شد هرچند که با سخنرانی شتابزده در مورد نامه مهدی کروبی به هاشمی رفسنجانی بار دیگر این وجه عمومی را از دست داد.
رابطه ایران، آمریکا و برجام
با وجود اینکه مجلس نهم دارای نمایندگانی بود علی لاریجانی با تلاش خود توانست تنش را کم کند و طرح تصویب برنامه جامع اقدام مشترک را اجرایی سازد. وی در مصاحبه‌ای با روزنامه هفت صبح گفت: برجام در کل به نفع ملت و کشور است.
انتخابات مجلس دهم
وی در مصاحبه‌ای با فرارو در مورد رد صلاحیت‌ها گفت: مردم نباید احساس کنند دستگاهی به صورت سازمان‌یافته در انتخابات دخالت می‌کند، چون کاندیداها یک حقوقی دارند که باید رعایت شود. کاندیداها نباید تهدید شوند که اگر چنین حرفی بزنید ردصلاحیت می‌شوید.لاریجانی در این دوره از انتخابات مجلس در فهرست جامعتین و لیست امید حضور داشت و در جایگاه دوم قم راهی مجلس شد.
کتاب‌شناسی
لاریجانی دو کتاب علمی با عناوین متافیزیک و علوم دقیقه در فلسفهٔ کانت و روش ریاضی در فلسفهٔ کانت و کتابی دیگر با عنوان دولت مدرن؛ پیمانی با مردم و همچنین پانزده مقالهٔ پژوهشی در موضوعات مختلف علمی نگاشته‌است.
روش ریاضی در فلسفه کانت، علی لاریجانی، تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ، ۱۳۸۳
متافیزیک و علوم دقیقه در فلسفه کانت، علی لاریجانی، تهران: امیرکبیر، ۱۳۸۳
شهود و قضایای تألیفی ماتقدم در فلسفه کانت، علی لاریجانی، تهران: هرمس، ۱۳۸۳
هوای تازه، علی لاریجانی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۴
دولت مدرن؛ پیمانی با مردم، علی لاریجانی
